دوران اسلامی و تلفیق هنرهای بومی

با ورود اسلام به ایران، سبک زندگی و هنر دستخوش تغییراتی بنیادین شد. در قرون اولیه، سادگی و پرهیز از تجمل‌گرایی ترویج می‌شد، اما روح هنر ایرانی هرگز خاموش نشد. هنرمندان ایرانی به‌تدریج عناصر هنر اسلامی مانند نقوش اسلیمی، ختایی و خطاطی را با میراث هنری باستانی خود درآمیختند و شاهکارهایی جدید خلق کردند.

در این دوره، مفهوم مبلمان به شکل اروپایی آن وجود نداشت. فرهنگ نشستن بر روی زمین، روی فرش‌های دستباف نفیس و تکیه دادن به پشتی‌های دست‌دوز، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ایرانی بود. با این حال، در دربارها و عمارت‌های اشرافی، این سادگی جای خود را به تجمل می‌داد. نمونه‌های آن عبارت بودند از:

• اورنگ‌های منبت‌کاری شده: تخت‌های کوتاهی که برای نشستن بزرگان و امیران استفاده می‌شد و با هنر منبت‌کاری و خاتم‌کاری تزئین می‌شد.
• صندوق‌های نفیس (یخدان): این صندوق‌ها که برای نگهداری اشیاء گران‌بها استفاده می‌شدند، اغلب به قدری هنرمندانه ساخته می‌شدند که به عنوان یک قطعه دکوراتیو و حتی برای نشستن نیز کاربرد داشتند.
• پشتی‌ها و مخده‌های زربفت: اوج هنر نساجی ایرانی در این دوران، در پارچه‌هایی مانند ترمه و زربفت تجلی می‌یافت که برای ساخت پشتی‌ها و تشکچه‌های مجلل به کار می‌رفتند.

این دوره، دوران گذار بود؛ دورانی که در آن، هنر ایرانی خود را برای یک تحول بزرگ در عصر قاجار آماده می‌کرد.

نقطه عطف؛ ورود مبلمان اروپایی به دربار قاجار

دوران قاجار، به ویژه سلطنت ناصرالدین شاه، نقطه عطفی در تاریخ مبلمان ایران محسوب می‌شود. سفرهای شاه به اروپا و مشاهده سبک زندگی و دکوراسیون کاخ‌های اروپایی، تأثیری شگرف بر سلیقه دربار ایران گذاشت. این همان نقطه‌ای است که مبل سلطنتی به معنای امروزی آن متولد شد.

شاه و درباریان که مجذوب مبلمان سبک‌های فرانسوی (مانند لویی چهاردهم و پانزدهم) و ویکتوریایی انگلستان شده بودند، شروع به واردات این نوع مبلمان کردند. کاخ گلستان به موزه‌ای از این مبلمان وارداتی تبدیل شد. اما خیلی زود، هنرمندان و نجاران چیره‌دست ایرانی دست به کار شدند تا این سبک‌ها را بومی‌سازی کنند. آن‌ها:

1. هنر منبت‌کاری را به اوج رساندند: منبت‌کاران ایرانی، نقوش پیچیده گل و برگ و طرح‌های اسلیمی را با مهارت بر روی چوب‌های گردو و راش پیاده کردند و به کلاف مبل، هویتی کاملاً ایرانی بخشیدند.
2. ورق طلا و نقره را به کار گرفتند: استفاده از ورق طلا برای پوشاندن بخش‌های منبت‌کاری شده، به مبلمان جلوه‌ای شاهانه و خیره‌کننده می‌بخشید که یادآور تخت‌های باستانی بود.
3. از پارچه‌های نفیس ایرانی استفاده کردند: پارچه‌های مخمل، ساتن و ابریشم کاشان و یزد، با طرح‌های سنتی ایرانی، به عنوان رویه مبل به کار رفتند و تلفیقی بی‌نظیر از هنر شرق و غرب را به وجود آوردند.

این سبک جدید که در ابتدا “مبل استیل” (برگرفته از واژه Style) نامیده می‌شد، به سرعت به نماد ثروت و اشرافیت در میان طبقات بالای جامعه تبدیل شد.

دوران پهلوی و گسترش مبلمان در جامعه

در دوران پهلوی، با افزایش ارتباطات با غرب و مدرنیزاسیون جامعه، استفاده از مبلمان از انحصار دربار و اشراف خارج شد و به خانه‌های طبقه متوسط شهری نیز راه یافت. در این دوره، علاوه بر تولید داخلی مبل سلطنتی، کارگاه‌های بسیاری به تولید مبلمان با الهام از سبک‌های مدرن‌تر اروپایی پرداختند. با این حال، مبل سلطنتی همچنان جایگاه خود را به عنوان نمادی از اصالت، تجمل و پایبندی به سنت‌ها حفظ کرد.